Аз инҷо нодурустии рӯйкарди салафиён ки ба лузуми пайравӣ аз пешиниён бовар доранд, рӯшан мешавад; Чароки пайравӣ аз пешиниён агар ба эътибори пайравӣ онон аз ақл аст, ақл барои пасиниён низ вуҷуд дорад ва бо вуҷиди он, пайравӣ аз пешиниён бемаъност ва агар ба эътибори пайравӣ онон аз шаръ аст, шаръ барои пасиниён низ вуҷуд дорад ва бо вуҷуди он, пайравӣ аз он сазовортар аз пешиниён аст; Балки пайравӣ аз пешиниён ба эътибори пайравӣ онон аз ақл ва шаръ, корӣ мутаноқиз ва беманост; Чароки пайравӣ аз пешиниён дар сурати пайравии онон аз ақл ва шаръ, мусталзами пайравӣ аз ақл ва шаръ аст на аз пешиниён; Бо таваҷҷуҳ ба инки пешиниён, бино бар фарз, аз ақл ва шаръ пайравӣ кардаанд на аз пешиниён ва бо ин васф, пайравӣ аз пешиниён, муқтазии адами пайравӣ аз пешиниён аст! [Бозгашт ба Ислом, саҳ 47]
Пайравӣ аз се насли нахустини Исломӣ, асосе дар Ислом надорад ва бо ҳеҷ тақрире, қобили тавҷиҳ нест ва ин сарфи назар аз номумкин будани он дар воқеъ аст; Чароки се насли нахустини Исломӣ, афрод ва гурӯҳои мухталиф бо гуфтаҳо ва кардаҳои мутазод буданд, то ҳадде ки гуфтаҳо ва кардаҳои якдигарро нодуруст медонистанд ва бар сари онҳо, бо ҳам меҷангиданд. Рӯшан аст ки бо ин васф, пайравӣ аз онон мумкин нест; Чароки пайравӣ аз гуфтаҳо ва кардаҳои бархӣ аз онон, ба маънои адами пайравӣ аз гуфтаҳо ва кардаҳои бархӣ дигар аз онон аст ва ин коре мутаноқиз ва бемаъност; Фориғ аз онки ин пайравии гузинишӣ аз онон бидуни мураҷҷаҳи ақлӣ ва шаръӣ ҷойиз нест ва ба ихтилоф миёни пасиниён меанҷомад, дар ҳоле ки бо мураҷҷаҳи ақлӣ ва шаръӣ пайравӣ аз онон шумурда намешавад, балки дар воқеъ пайравӣ аз ақл ва шаръ аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 52]
Яке дигар аз гунаҳои ройиҷи тақлид, пайравӣ аз гуфта ва кардаи олимон аст; Чароки бештари мусалмонон, гуфта ва кардаи олимонро дар ҳукми шаръ мепиндоранд ва фарқӣ миёни он ду намешиносанд, дар ҳоле ки мусалламан шаръ, гуфта ва кардаи олимон нест, бал гуфта ва кардаи Худованд аст ки бо гуфта ва кардаи олимон, мулозимае надорад ва мутобиқати он ду бо ҳам, зотӣ нест; Чунонки адами мутобиқати бисёрӣ аз гуфтаҳо ва кардаҳои олимон бо шаръ, маълум аст... Ба илова, ихтилофи онон бо якдигар дар гуфтаҳо ва кардаҳошон, фоҳиш ва фаровон аст; Дар ҳоле ки ҳақ, мусалламан гуфта ё кардаи воҳиде аст ва қобилияти таъаддуд ва такассур надорад ва бо ин васф, пайравии онон, аз як сӯ мутаноқиз ва бемаъност ва аз сӯӣ дигар, ба ихтилофи мусалмонон меанҷомад; Ҳамчунонки ба он анҷомидааст; Чароки ихтилофи мусалмонон дар ақойид ва аъмалашон, беш аз ҳар чиз, маълули пайравӣ онон аз олимони мухталиф аст... Дар ҳоле ки пайравӣ аз онҳо, мубтанӣ бар занни пайравонашон ба мутобиқти гуфтаҳо ва кардаҳои онҳо бо шаръ аст ки мусалламан барои пайравӣ аз онҳо, кофӣ нест; Бо таваҷҷуҳ ба инки илм ба мутобиқати чизе бо шаръ, барои эътиқод ё амали ба он, зарурӣ аст ва занн наметавонад мабнои ақида ва амали мусалмон вақеъ шавад. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 53-54]
Бо ин ҳама, бисёрӣ аз мусалмонон, хусусан дар кишварҳоӣ монанди Эрон, Ироқ ва Лубнон ихтиёри марҷаъӣ аз онон барои тақлидро бар ҳар мусалмоне воҷиб мешуморанд ва амали бидуни онро ботил ва ғайри қобили қабул мепиндоранд; Дар ҳоле ки далили бештари онҳо барои ин эътиқод, фатвоӣ олимонашон ба он аст ва ин ба маънои тақлиди онҳо бар пояи тақлид аст ки давраӣ ботил ва бемаъност; Чароки мусалламан тақлид, бар хилофи асли табиъӣ аст ва табъан бениёз аз далил нест ва далили он наметавонад мубтанӣ бар худаш бошад ва бо ин васф, чорае ҷуз иҷтиҳод дар тақлид нест, дар ҳоле ки онҳо навъан дар тақлиди худ муқаллиданд; Чароки барои он далиле аз шаръ ё ақл намешиносанд, магар таваҳҳуме ки барои бархишон падид омада мабнӣ бар инки тақлид аз олимон, аз боби руҷӯъи оқилон ба мутахассис аст, дар ҳоле ки ин таваҳҳум, аз воқеъият ба дур аст; Чароки мутахассис дар нигоҳи оқилон, баста ба мавзӯе ки дар бораи он ба ӯ руҷӯъ мекунанд, мутафовид аст ва дар нигоҳи онон, мутахассис дар дин касе аст ки руҷӯъ ба ӯ ононро ба яқин мерасонад, монанди Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, на касе ки руҷӯъ ба ӯ танҳо муфиди занн аст, мононди муҷтаҳид; Бо таваҷҷуҳ ба инки дар умури динӣ, бар хилофи умури урфӣ ва дунявӣ, яқин мавзуъият дорад ва зарурӣ аст, дар ҳоле ки руҷӯъ ба ғайри Худованд ва касе ки аз ҷониби Ӯ сухан мегӯяд, табъан муҷиби яқин намешавад ва бо ин васф, уқалоӣ нест. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 55-56]
Инон мусалмоне ки даст аз тақлиди олимонашон бардошта ва ба манобеъи аслитари Ислом муроҷиъа кардаастро маломат мекунанд ки бо иҷозаи кадомин марҷаъи тақлид, тақлид дар Исломро тарк карда ва ба иҷтиҳод дар он рӯй овардааст; Чароки ба заъми онон, муҷтаҳид ҳангоме муҷози ба иҷтиҳод аст ки муҷтаҳиди дигар ба ҷавози иҷтиҳоди ӯ фатво дода бошад, дар ҳоле ки ин низ тасалсулӣ ботил ва сафсатаи ошкор аст; Зеро тақлид аз чунин касе мутавқифи бар тақлид аз касе хоҳад буд ки ба ҷавози тақлид аз ӯ фатво додааст, дар ҳоле ки тақлид аз он кас низ мутавақиф бар тақлиди аз касе хоҳад буд ки ба ҷавози тақлид аз ӯ фатво додааст ва ба ҳмин тартиб ки ҳаср намешавад ва амалӣ нест. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 56]
Куфри шумо оташе хоҳад шуд ва шуморо хоҳад сӯхт ва гуноҳонатон гирдбоде ва шуморо хоҳад бурд, то он гоҳ ки аз шумо ҷуз андаке дар ғорҳо ва шикофҳои сахраҳо ва ҷоҳои дурафтода боқӣ намонанд! Оё инро баъид медонед ё мепиндоред ки мумкин нест?! Монанди ақвоме дар гузашта ки инзорҳои Паёмбаронро бовар накарданд ва ҷиддӣ нагирифтанд ва гуфтанд: ...«Мо ҳаргиз азоб нахоҳем шуд», то он гоҳ ки азоб бар онон фуруд омад ва ҳамаашонро ҳалок кард; Пас аз бархӣ нишоне намонд ва аз бархӣ вайронае монд ки хонаи бум ва дуд аст! Бе гумон ҳангоме ки барқашро диданд ва раъдашро шуниданд дарёфтанд ки инзорҳои Паёмбарон рост буд, вале чи суд ки дигар фурсате барои тавба ва ислоҳ набуд?! Инки шумо ба ҷои онон омадаед ва бар заминҳое ки рӯзгоре маскани онон буд, сукунат гузордаед, дар ҳоле ки ҳанӯз фурсате барои тавба ва ислоҳ доред, вале пайдост ки оқибати ононро аз ёд бурдаед; Зеро корҳоеро анҷом медиҳед ки онон анҷом медоданд ва чун шуморо инзор медиҳем, чунонки Паёмбарон ононро инзор медиҳанд, инзорро бовар намекунед ва ҷиддӣ намегиред, чунонки онон инзори Паёмбаронро бовар намекарданд ва ҷиддӣ намегирифанд ва мегӯйед: ...«Мо ҳаргиз азоб нахоҳем шуд», чунонки онон мегуфтанд! Пас бо ин ҳол, оё таваққуъи чизе ҷуз оқибати ононро доред?! Аз чи рӯ?! Оё мепиндоред ки суннати Худованд тағйир карда ё Қудраташ зойил шудааст?! Ё ба шумо амонномаи беқайду шарт додааст?! Ё бо шумо хешовандӣ дорад?! Ё аз корҳое ки анҷом медиҳед, бехабар аст?! Ё ҳарифи абзорҳо ва силоҳҳои ҷадидатон намешавад?! Ё аз касрати ҷамъият ва вусъати шаҳрҳотон андешнок аст?! Чунин нест, бал Ӯ ҳамон аст ки пештар буд ва шумо ҳар чанд зарраро бишкофед ва ба осмон боло равед ва бурҷҳои бас баланд бисозед, барои Ӯ бо гузаштагон яксонед! [Номаи бисту шишум]
Оё пӯст ва гӯшт ва устухон нестед ва танҳо як ҷон надоред?! Пас аз Ӯ битарсед ва бар Ӯ ҷуръат наварзед ва ҳилми Ӯро бар бехабарӣ ё нодонӣ ё хушнудии Ӯ ҳамл накунед ва Ӯро бо боварҳои нодуруст ва корҳои зишт ба хашм наёваред! Оё мехоҳед ки аз осмон бар саратон санге нозил кунад ё оташе ки шуморо бисӯзонад?! Ё гарморо ҷунон бияфзояд ки бипазед ё сарморо ки ях бизанед?! Ё сатҳи дарёҳоро боло оварад то шаҳрҳотонро фарогирад?! Ё гарду ғубори ғализро барангезад то натавонед танаффус кунед?! Ё қаҳатиро ба ҷойе расонад ки саг ва гурбаро бихуред?! Ё бемориҳои маргбортаре дар миёнатон шойеъ созад то аҷсоди якдигарро аз маъобир ҷамъ кунед?! Ё яъҷуҷ ва маъҷуҷро бар шумо мусаллат кунад то мардонатонро сар буранд ва занонатонро ба канизӣ баранд?! Ё балойи дигар бар саратон оварад ки наметавонед тасаввур кунед?! [Номаи бисту шишум]
Вой бар шумо! Чи андоза бепарво шудаед! Оё чизе нест ки шуморо битарсонад ва ба сӯи Првардигоратон бозгардонад?! Гирем аз инсоният бароъат ҷустаед ва ҳайвоният ихтиёр кардаед; Оё ҳайвон аз соҳиби худ наметарсад ва роҳи тавилаашро намешиносад?! Магар санг шудаед ва дигар эҳсосе надоред?! Агар аҳмияте намедишед ки чи балое бар саратон меояд, пас бар фарзандонатон ва фарзандони фарзандонатон то ҳафт насл раҳм кунед ки ногузир хоҳанд буд товони боварҳо ва корҳои шуморо бипардозанд! Оё аҳмияте намедиҳед ки чи балое бар сари онон хоҳад омад?! Дар ҳоле ки шуморо нафрин хоҳанд кард ва хоҳанд гуфт: «Худованд онон наёмӯрзад! Чароки бо ҳамоқати худ моро бадбахт карданд!» Ва албатта нафрини онон мустаҷоб хоҳад шуд; Зеро ононро дар маҳлакае андохтаед ки то ҳафт насл аз он берун натавонанд омад! [Номаи бисту шишум]
Худованд шуморо бикушад! Мисле ки кар шудаед ва суханамро намешунавед! Ё мастед ва намефаҳмед чи мегӯям! Чаро вокуниш нишон намедиҳед?! Магар мурдаед?! Ё соъиқае ба шумо хӯрдааст, пас хушкидаед?! Чи кардаед ки то ин андоза хаста ва афсурдаед?! Чи хӯрдаед ки чунин ворафтаед ва сусту беъор шудаед?! Дар ҳоле ки харҳо коҳ мехуранд ва бор мебаранд ва фарёдашон гӯшро мехарошад! Ҷаҳонро ба оташ кашидаед ва ба назора нишастаед! Золимонро ба худ мусаллат кардаед, пас ҳар коре ки мехоҳанд бо шумо мекунанд, вале дасте намеҷунбонед! Танҳо дар хилват оҳе мекашед ва ғурре мезанед, чунонки гӯйи духтаракон ё пиразанонед! Оё ғайрате дар шумо нест ки чӯби зулм дар шалворатон кардаанд ва ҷуз «ох» намегӯйед?! Чаро ин хиффатро мепазиред ва ин ранҷи рӯзафзунро таҳаммул мекунед?! Чаро ҳаққи худро намеситонед ва фитнаро фуру наменишонед?! [Номаи бисту шишум]
Чаро бо ман ҳамроҳ намешавед то ин шариронро барандозем ва ба ҷояшон касеро баргуморем ки Худованд баргузидааст, то заминро аз адолат пур кунад чунонки аз зул пур шадааст?! Чаро манро ёрӣ намекунед то риштаи корро аз дасти инон бигирем ва ба имомӣ одил аз Оли Муҳаммад биспорем?! Оё адолатро дӯст намедоред ва ба хушбахтӣ розӣ нестед?! Дар ҳоле ки адолат аз асал ширинтар ва аз мушк хушбӯйтар ва аз гули Кувкаб зеборат аст, агар бидонед! Ё метарсед ки шуморо бигиранд ё бикушанд?! Дар ҳоле ки марг аз зистан дар зиллат зери сояи золимон беҳтар аст, агар биандешед?! Ё чашм ба олимон ва бузургонатон дӯхтаед ки бо онон сохтаанд ва дар баробари зулмашон хомӯш нишастаанд?! Дар ҳоле ки олимон ва бузургонатон муштӣ хоъин ва фурумояанд ва барои онон дахмае дар қаъри Дӯзах аст; Чароки дунёро ба охират тарҷиҳ додаанд ва Биҳишти Баринро ба ноне фурӯхтаанд! Ё аз раҳмати Худованд ноумед шудаед ва пиндоштаед ки халифае барои Ӯ дар замин нест?! Дар ҳоле ки раҳмати Худованд мунқатеъ намешавад ва замин аз халифааш холӣ намемонад, вале бештаратон ғофилед! Пас инки нидои манро бишнавед ва даъватамро иҷобат кунед, пеш аз онки дер шавад ва рӯзе бар шумо биёяд ки бар амсоли шумо дар гузашта омад; Пас аз рӯи замин бардошта шавед, чунонки онон бардошат шуданд ва ба оташӣ сӯзон андохта шавед ки гӯштро мебалъад ва устухонро сиёҳ мекунад, пас аз маргӣ ҳувлнок ва қабрӣ торик ки дар он фишоре чунон фишори мангана аст! [Номаи бисту шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Шуморе аз ёронамон моро хабар доданд, гуфтанд: Мо ҷамоъате назди Мансур будем, дар ҳоле ки ӯ андешнок заминро ламс мекард ва ба оҳистагӣ мефармуд: Худовандро чунонки сазовор аст нашнохтанд! Худовандро чунонки сазовор аст нашнохтанд! Худовандро чунонки сазовор аст нашнохтанд! Сипас сари худро ба сӯӣ мо боло овард ва фармуд: Бинависед! Пас шурӯъ кардем ба навиштан, пас фармуд: Худовандро чунонки сазовор аст нашнохтанд ҳангоме ки гуфтанд: «Худованд дар ин уммат халифае қарор надод», дар ҳоле ки медонанд дар умматҳои пешин қарор дод ва ҳеч гоҳ суннати худро тағйир намедиҳад, магар инки худ аз тағйире хабар диҳад ва аз хатми набувват хабар дода ва аз хатми хилофат хабар надода, бал дар бораи касоне аз ин уммат ки имон оварданд ва корҳои шойиста анҷом доданд фармудааст: «Ҳатман ононро дар замин халифа мегардонад ҳамон тавр ки касоне пеш аз ононро халифа гардонд», пас суннати Ӯ дар халифа қарор додани мардоне аз аҳли имон ва корҳои шойиста пас аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам то рӯзи қиёмат ба қуввати худ боқи аст, вале чун онро ба инон ки фаромӯшаш кардаанд ёдоварӣ мекунам, аз ман баййина талаб мекунанд, дар ҳоле ки баййина ҷуз бар ӯҳдаи онон нест; Зеро онон тағйири суннатеро иддаъо мекунанд ки ба субути он дар умматҳои пешин иқрор доранд ва ман мункири тағйри он ҳастам ва онон медонанд ки баййина бар ӯҳдаи муддаъӣ аст ва бар ӯҳдаи мункир нест! Бо ин ҳол, ман барои онон баййина овардаам ва он оёте аз Қуръон аст ки бар онон мехонам, вале онон дар посухи ман ба кори падаронашон истинод мекунанд! Мегӯянд: «Ту донотарӣ ё саҳоба ва тобеъин?!» дар ҳоле ки худ аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ривоят мекунанд: «Чи бисёр ноқили донише ки худ донише надорад ва чи бисёр ноқили донише барои касе ки аз ӯ донотар аст» ва мегӯянд: «Ин бидъат аст», дар ҳоле ки бидъат чизе буд ки падаронашон дар Сақифа бунён ниҳоданд, ҳангоме ки аз ончи ёдоварӣ шудандро аз ёд бурданд, ҳамон тавр ки гузаштагон аз ёд бурданд, пас гуфтанд: «Аз мо амире бошад ва аз шумо амире»... [Фақараи 19 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: ...сипас бо Абу Бакр байъат карданд, дар ҳоле ки медонистанд Худованд ононро ба байъат бо ӯ амр накардааст, пас Умар ҳангоме ки кор аз кор гузашт гуфт: «Байъат бо Абу Бакр корӣ аҷулона ва насанҷида буд ки Худованд аз шарри он ҳифз кард, пас ҳар кас монанди онро такрор кунад, байъате бар ӯ нест», вале ҳар такрор кунандае монанди онро такрор кард ва онон бо ӯ байъат карданд ва гуфтанд: «Байъат бо Абу Бакр ҳамин тавр буд»! Пас аз Умар дар хатояш пайравӣ карданд ва дар чизе ки ба дурустӣ гуфт пайравӣ накарданд! Пас чун инро ба онон ёдоварӣ мекунем то тавба ва ислоҳ кунанд, таъассуби ҷоҳилӣ ононро фаро мегирад, мегӯянд: «Эй вой! Оё мегӯйи ки Абу Бакр ва Умар хато карданд?!», дар ҳоле ки медонанд он ду худоёне ҷуз Худованд ё паёмбароне пас аз Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам нестанд, бал ду марди солеҳ буданд ки дар бархӣ чизҳо дуруст амал накарданд ва дар бархӣ чизҳо хато ва ҳеч мӯъминеро намерасад ки аз он ду дар хатояшон пайравӣ кунад; Чунонки саҳоба дар бисёрӣ аз умур, бо он ду мухолифат карданд ва фуқаҳо дар масоъили бисёре бар хилофи фатвои он ду фатво доданд ва инон низ бар онон айб нагирифтанд ва нагуфтанд: «Эй вой! Абу Бакр ва Умарро дар хато донистанд»! То он гоҳ ки ман ончи онон барояшон пароканда гуфтандро барояшон якҷо кардам ва онро рӯшан ва бепироя барояшон овардам, пас бар онон гарон омад ва гуфтанд: «Ин дини ҷадиде аст»! Дар ҳоле ки он дини ҷадиде нест, балки ҳамон дини нахустин аст, магар инки манзурашон аз ҷадид чизе бошад ки аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ривоят мекунанд ки Худованд дар миёнашон мардеро бар меангезад ки динашонро барояшон тоза кунанд; Зеро ман динашонро пас аз инки мундарас шуда буд, барояшон тоза кардам ва барояшон дар баробари Худованд ихтиёри чизеро надорам ва нигаҳбони онон нестам. [Фақараи 19 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Шунидам Мансур мефармояд: Ҳароина замин аз мардӣ одил аз зуррияи Иброҳим алайҳи салом ки Худованд ӯро имоме барои мардум қарор дода бошад холӣ намемонад ва ин аҳде аст ки Худованд бо Иброҳим алайҳи салом кард, ҳангоме ки ӯро бо калимоте озмуд, пас онҳоро ба анҷом расонд, пас «Фармуд: Ман туро имоме барои мардум қарор медиҳам, гуфт: Ва аз зуррияам низ? Фармуд: Аҳди Ман ба золимон намерасад», пас ин ҷоҳилони мунҳариф чи чизеро инкор мекунанд?! Оё инкор мекунанд ки аксари мусалмонон гумроҳ шуда бошанд?! «Дар ҳоле ки пеш аз онон аксари гузаштагон гумроҳ шуданд» ва онон аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ривоят мекунанд ки ба онон фармуд: «Шумо ваҷаб ба ваҷаб ва қадам ба қадам ба роҳҳои гузаштагон хоҳед рафт»! Пас бо вуҷуди сухани Худованд ва сухани Паёмбараш, чи чизеро инкор мекунанд?! Оё инкор мекунанд ки аксари саҳоба хато карда бошанд?! Дар ҳоле ки аксарашон дар рӯзи Уҳуд хато карданд, ҳангоме ки ба сӯӣ кӯҳ мегурехтанд ва ба аҳаде нигоҳ намекарданд ва Паёмбар дар пушти сарашон ононро мехонд, пас ононро бо андӯҳе бар рӯйи андӯҳе кайфар дод ва фармуд: «Бегумон касоне аз шумо ки дар рӯзи рӯёрӯйии ду гурӯҳ по ба фирор гузоштанд, шайтон ононро ба сабаби бархӣ аз ончи касб карда буданд ба лағзиш андохт» ва дар рӯзи Ҳунайн, ҳангоме ки касраташон ононро мағрур сохт, пас ононро бениёз накард ва замин бо ҳамаи вусъаташ бар онон танг шуд, сипас по ба фирор гузоштанд ва худ аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ривоят мекунанд ки фармуд: «Ҳароина гурӯҳе аз асҳобам (дар рӯзи қиёмат) ба сӯйи ман меоянд, пас аз атрофи ҳавз ронда мешаванд, пас мегӯям: Парвардигоро! Асҳобам! Асҳобам! Пас Мефармояд: Ту намедонӣ ки баъд аз ту чи кор карданд! Онон ба пушти сари худ боз гаштанд»! Пас бо вуҷуди сухани Худованд ва сухани Паёмбараш, чи чизеро инкор мекунанд?! Оё саҳоба ва тобеъинро худоёне ҷуз Худованд гирифтаанд, чунонки яҳудиён олимон ва роҳибонашонро гирифтанд?! «Дар ҳоле ки амр нашудаанд магар инки Худойи воҳидро бипарастанд, Худойе ҷуз Ӯ нест, Ӯ аз чизе ки шарикаш қарор медиҳанд мунназаҳ аст»! [Фақараи 20 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Ва касоне ки кофир шуданд мегӯянд ки ту Паёмбар нестӣ, бигӯ Худованд ва касе ки илми китоб назди ӯст ба унвони шоҳид миёни ман ва шумо кофӣ ҳастанд», пас фармуд: Шаҳодати Худованд китоби Ӯст ва ҳароина миёни Паёмбар ва умматаш ду шоҳид вуҷуд дорад: Китоби Худованд ва касе ки илми китоб назди ӯст ва ӯ халифаи Худованд дар миёни онон пас аз Паёмбар аст ва умматаш ҳеч гоҳ бидуни он ду нахоҳад буд то он гоҳ ки қиёмат фаро расад, гуфтам: Худованд манро фадои ту гардонад; Зеро чизе аз китоби Худованд ки пинҳон медорандро бароям ошкор кардӣ! Фармуд: Онро пинҳон намедоранд, вале дар он тадаббур намекунанд, ё бар дилҳо қуфлҳое аст! Дар ин ҳангом гиряам гирифт, пас фармуд: Туро чи мешавад?! Гуфтам: Барои мардум таъассуф мехурам; Чароки онон сухани туро нашунидаанд, дар ҳоле ки он ҳикмат ва фазлулхитоб аст ва агар онро мешуниданд, ҳидоят меёфтанд, пас фармуд: Бар онон таъассуф нахур: «Агар Худованд дар онон хайре меёфт ҳатман ба онон мешунавонд ва агар ба онон мешунавонд пушт мекарданд, дар ҳоле ки рӯйгардон буданд»! [Фақараи 21 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Шуморе аз ёронамон моро хабар доданд, гуфтанд: Мо ҷамоъате назди Мансур будем, пас ба мо рӯй намуд ва фармуд: Ҳароина барои Худованд бар мардум ду шоҳид аст: Китоби Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст ва ҳеч як аз он ду ононро аз дигарӣ бениёз намекунад ва ин сухани Худованд аст ки фармудааст: «Бигӯ Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст ба унвони шоҳид миёни ман ва шумо кофӣ ҳастанд», сипас ба осмон нигарист ва фармуд: Худовандо! Оё табйин кардам?! Пас аз тарси Худованд чизе ба мо ворид шуд ки Худованд медонад ҳангоме ки инро фармуд, сипас ба сӯӣ мо бозгашт ва фармуд: Ҳароина замин аз Китоби Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст холӣ намемонад, то ду шоҳид миёни Паёмбар ва умматаш то рӯзи қиёмат бошанд ва касе ки илми Китоб назди ӯст марде аз итрат ва аҳли байти Паёмбар аст ва ин сухани ӯст ки фармудааст: «Ҳароина ман дар миёни шумо ду чизи гаронмояро ба ҷо мегузорам: Китоби Худованд ва итратам аҳли байтам, агар ба он ду мутамассик шавед ҳаргиз пас аз ман гумроҳ нахоҳед шуд ва он ду ҳеч гоҳ аз ҳам ҷудо намешаванд то он гоҳ ки назди ҳавз бар ман ворид шаванд», сипас бори дигар ба осмон нигарист ва фармуд: Худовандо! Оё ба таври комил адо кардам?! Пас аз ҳайбати ӯ шурӯ ба ларзидан кардем ҳангоме ки инро фармуд, ингор ки дар ин дунё набуд! [Фақараи 22 аз гуфтори шишум]
Қоъида назди ҳазрати аллома ҳафизаҳулоҳ таъоло, ҳуҷҷияти хабари мутавотир ва адами ҳуҷҷияти хабари воҳид аст ва хабари мутавотир назди ӯ чизе аст ки дар ҳар табақа беш аз чаҳор мард онро ривоят кардаанд, ба шарти инки қарини якдигар набошанд ва дар бораи маъно ихтилоф накарда бошанд ва чизе ки ривоят кардаанд бо китоби Худованд ё суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ё ақли салим таъоруз надошта бошад. Ҳамчунин, чизе ки дар ҳар табақа чаҳор мард онро ривоят кардаанд, дар ҳукми хабари мутавотир аст, ба шарти инки одил бошанд, илова бар се шарти пешин ва ин чизе аст ки баррасии ҳоли ровиён ҳаргоҳ беш аз чаҳор мард набошандро зарурӣ месозад. Аммо баррасии ҳоли онон ҳаргоҳ камтар ё бештар аз ин теъдод бошанд, коре аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло аз боби илзом анҷом медиҳад; Чароки аксари мусалмонон қоъил ба ҳуҷҷияти хабари воҳиди сиқа ё садуқ ҳастанд ва чи басо чизе ки тавассути панҷ мард ривоят шудаастро мутавотир намедонанд. Аз ин рӯ, ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло чизе ки ровиёни сиқа ё садуқ назди онон ривоят кардаандро ихтиёр мекунад то ҳуҷҷате бар онон бошад ва бошад ки онон ҳидоят ёбанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Шарти ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло барои ихтиёри аҳодис, пас аз созгории маънои онҳо бо китоби Худованд ва суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва ақли салим, шӯҳрати ровиёни онҳо ба васоқат ё садоқат назди касоне аст ки аҳли мазҳаби онҳо ҳастанд, на мухолифони онҳо; Чунонки дар шарҳи ҳоли Ҷобир ибни Язиди Ҷуъфӣ онро табйин карда ва фармудааст: «Милок, ҳоли фард назди асҳоби ӯст (яъне аҳли мазҳаби ӯ); Чароки онон ба ҳоли ӯ огоҳтаранд ва назари сойири мардум ҳаргоҳ бо назари асҳоби ӯ мунофот дошта бошад, ҳуҷҷат нест; Чароки онон аз ӯ дуртаранд ва чи басо ба хотири дӯст надоштани мазҳабаш, дар бораи ӯ бад мегӯянд ва гувоҳи он, кори Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст ки ба яҳудиён фармуд: <Абдулло ибни Салом дар миёни шумо чигуна марде аст?> пас гуфтанд: <Хуби мо ва писари хуби мо ва сарвари мо ва писари сарвари мо ва олими мо ва писари олими мост>, пас суханашон дар бораи ӯро пазируфт; Чароки онон асҳоби ӯ буданд ва сипас ба онон хабар дод ки ӯ мусалмон шудааст, пас шурӯъ ба бадгӯйи дар бораи ӯ карданд ва гуфтанд: <Бадтарини мо ва писари бадтарини мост>, вале сухани онон дар бораи ӯро пас аз инки мухолифони ӯ дар мазҳабаш шунид напазируфт ва агар сухани мухолифон дар мазҳаб пазируфта шавад, чизе аз ҳадис боқӣ намемонад; Чароки ҳар тоъифае дар бораи тоъифаи дигар бад мегӯянд; Чунонки мебинӣ шиъаён ба чизе ки аҳли суннат ривоят мекунанд вақъе намениҳанд магар чизе ки онро ҳуҷҷате бар зидди онон қарор медиҳанд ва мебинӣ аҳли суннат ба чизе ки шиъаён ривоят мекунанд намегиранд магар бо таъаҷҷуб ва истиҳзоъ ва ҳар ду миёнаи роҳро гум кардаанд, вале мо ҳар чизе ки мусалмонон дар мутобиқат бо китоби Худованд ривоят мекунандро мепазирем ҳаргоҳ назди асҳоби худ ба ростгӯйи маъруф бошанд бидуни инки барои ҳеч як аз мазоҳиб таъассуб биварзем». [Дарси яккум, муқаддама]
Чизе ки назди ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло милок аст, Ислом ва шӯҳрати ровӣ ба васоқат ё садоқат назди тоъифаи ӯст, на мазҳаби ӯ ё тазъифоти мухолифонаш бидуни далилӣ қобили қабул. Пас агар ровӣ аз аҳли суннат аст, милоки ҳоли ӯ назди аҳли суннат аст ва ҳолаш назди шиъа милок нест ва фарқе миёни ривоёти шиъа ва ривоёти аҳли суннат вуҷуд надорад ҳаргоҳ бо се асли пешгуфта созгор бошанд ва ровиёнашон маъруф ба васоқат ё садоқат назди аҳли мазҳаби худ бошанд. Ба ҳамин далил аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло ривоёте аз шиъаро монанди ривоёте аз аҳли суннат ихтиёр мекунад ва ривояти касеро ба хотири мазҳабаш тарк намекунад модоме ки мазҳабаш бар хилофи зарурии дин набошад, ба наҳве ки ӯро аз Ислом хориҷ созад; Чароки дар он сурат ӯ мунофиқ аст ва мунофиқ дар ҳеч заминае қобили қабули эътимод нест, агарчи ҳамаи мардум ӯро сиқа бидонанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Дарсҳои ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло, ҳадафашон тазкияи мардум ва таълими Китоб ва ҳикмат ба онон ва меҳвар ва мабнояшон Қуръон ва суннат ва мавзӯъашон ақойид, аҳком ва ахлоқи Исломӣ аст ва мо аз миёнашон чизе ки ба масоъили муҳимтар ва мавриди ибтилотар марбут мешавадро интихоб кардаем ва онро ба гунае ки барои аҳли таҳқиқ ва мутолеъа осонтар бошад мураттаб сохтаем ва барои он таълиқотӣ муштамал бар зикри манобеъ ва бархӣ тавзиҳоти зарурӣ навиштаем. [Дарси яккум, муқаддама]
Ҳар дарс, дар бораи як масъалаи эътиқодӣ ё фиқҳӣ ё ахлоқӣ аст ва аз се боб ташкил шудааст:
• Боби якум баёни оёте аз Қуръон ки ба масъала марбут мешавад ва дар он тафосири арзишманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омада ки аз миёни гуфторҳои нуронии ӯ истихроҷ шудааст ва маъонии оётро ба гунае ки дилҳоро шифо медиҳад ва мардумро аз торикӣ ба нур мебарад, табйин менамояд.
• Боби дуввум аҳодиси саҳиҳе аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он нукоти дақиқ ва тавзиҳоти судманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омадааст ки маънои аҳодис, ҳоли ровиён ва назари олимонро табйин мекунад.
• Боби севвум баёни аҳодиси саҳиҳе аз аҳли байт алайҳи салом ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он назири чизҳое аст ки дар боби дуввум омадааст. [Дарси яккум, муқаддама]
Шахсиятгароӣ ба бемории шойеъ ва хатарноке дар миёни мусалмонон табдил шудааст; Зеро онон сухани ҳақро аз касе ки намешиносанд намепазиранд ва сухани ботилро аз касе ки мешиносанд мепазиранд, дар ҳоле ки сухани ҳақ, ҳақ аст агарчи гӯяндааш ношинохта бошад ва сухани ботил, ботил аст агарчи гӯяндааш шинохта бошад. Сухани ҳақ, бо ношинохта будани гӯяндааш ботил ва сухани ботил, бо шинохта будани гӯяндааш ҳақ намешавад, бал ҳар гӯяндае бо чизе ки мегӯяд шинохта мешавад; Агар сухани ӯ ҳақ буд бар ҳақ ва агар сухани ӯ ботил буд, бар ботил аст. Чи бисёр гӯяндае пуровозае ки ботил мегӯяд ва чи бисёр гӯяндаӣ гумноме ки ҳақ! Оё ҳақ будани касе вобаста ба номи ӯст ё аз миллияти ӯ табаъият мекунад ё аз мушаххасоти зоҳирии ӯ асар мепазирад?! Дар ҳоле ки номҳо ановинӣ эътиборӣ ҳастанд ва миллиятҳо таваҳҳумотӣ худбофтаанд ва мушаххасоти зоҳирӣ бо мушаххасоти ботинӣ мулозим нестанд. [Пурсиш ва посухи 18]
Иғвогарони шайтонсифат мекӯшанд чунон кашфӣ тоза ва ҳалле барои як муъаммо, ҷаноби Мансури Ҳошимии Хуросониро аз ҳайси ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирӣ мононди дигарон муъаррифӣ кунанд то ба заъми худ, адами ҳаққонияти эшонро ба исбот расонанд; Ғофил аз онки ҳаққонияти ин бузугвор, ба ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирии эшон нест, бал ба андешаҳо, омӯзаҳо ва ормонҳои холис ва комили эшон аст ва ҳаминҳост ки эшонро аз дигарон мутамойиз месозад; Вагарна ин бузургвор муддаъӣ нест ки фаришта аст ва муддаъӣ нест ки бо дигарон тафовут дорад, балки танҳо даъват кунандае ба сӯӣ оли Муҳаммад ва заминасозе барои зуҳури Маҳдӣ аст ва агар касе аз эшон пайравӣ мекунад бояд бо назар ба ин воқеъият бошад на бо назар ба ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирии эшон, ҳар чанд бо пешгӯйиҳои Исломӣ мутобиқат дошта бошад. [Пурсиш ва посухи 18]
Ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ асилитарин ва асоситарин мушкили ҷаҳони Исломро «Адами ҳокимияти Худованд» бар он медонад ки дар адами ҳокимияти халифаи Ӯ бар он таҷаллӣ ёфтааст; Чароки адами ҳокимияти Худованд бар ҷаҳон, мусталзими адами шинохт ва татбиқи аҳкоми Ӯ дар он аст ва адами шинохт ва татбиқи аҳкоми Ӯ дар он, мусталзими зуҳури фасод дар хушкӣ ва дарёст... Хусусан бо таваҷҷуҳ ба инки адами ҳокимияти Худованд бар ҷаҳон, бо ҳокимияти ғайри Ӯ бар он мулозима дорад; Чароки ҷаҳон, муҷтамаъӣ инсонӣ аст ва муҷтамаъӣ инсонӣ ба ҳокимият ниёз дорад ва ба иқтизои ин ниёзи худ, аз ҳокимият холӣ намемонанд ва бо ин васф, агар Худованд бар он ҳукумат накунд, ногузир ғайри Ӯ бар он ҳукм хоҳад ронд, дар ҳоле ки ҳукмронии ғайри Ӯ бар он, мусталзими фасод дар замин ва нобудии табиъат ва наслҳост... Чунонки имрӯз, касоне ҷуз Худованд ки бар ҷаҳон ҳукм меронанд, аз ҳеҷ кӯшише барои ифсод дар он фуругузори намекунанд ва ба наслкушӣ ва вайрон кардани ободиҳо мепардозанд. Чи бисёр занон ва мардони бегуноҳе ки дар оташи ҷангҳои онон месӯзанд ва чи бисёр шаҳрҳо ва деҳаҳои ободе ки дар асари ҳуҷуми онон ба вайрона табдил мешаванд! Ин паёмади қаҳрии ҳокимияти ғайри Худованд бар ҷаҳон аст; Зеро ҷаҳоне ки Худованд бар он ҳукм намеронад, водии иблис аст ва ҷуз ҷаҳл ва куфр ва фасод ва зулм дар он ёфт намешавад. Ин сарнавишти нисоне аст ки ба ҳокимияти ғайри Худованд тан дода ва ҳар кас ба ҳокимияти ғайри Худованд тан бидиҳад, маҳкум ба нобудӣ аст. Ин аст ки оташи ҷангҳои онон хомӯш нахоҳад шуд ва омори фақр ва фалокати онон коҳиш нахоҳад ёфт; Чароки Худованд бар онон ҳукумат намекунад ва ҳукумати онон дар дасти ғайри Ӯст; Балки ҳар рӯз ҷангҳои онон шӯълавартар хоҳад шуд ва омори фақр ва фалокаташон афзоиш хоҳад ёфт; Чароки Худованд ҳокими онон нест ва ҳокими онон тоғут аст. [Пурсиш ва посухи 16]
Ҳокимияти бепардаи шайтон, ҳангоме таҳаққуқ меёбад ки «Халифаи шайтон» дар ҷаҳон ба ҳокимият даст ёбад то ба намояндагӣ аз ҷониби ӯ, аҳкоми ӯро бар ҷаҳон ҷорӣ созад. Ин «Халифаи шайтон» инсоне аст ки ба ӯ «Даҷҷол» гуфта мешавад... Дар бароабри ин шабакаи шайтонии махфӣ ва густарда ки бо марказияте дар ғарб, машғули заминасозӣ барои таҳаққуқи ҳокимияти «Даҷҷол» бар ҷаҳон ба унвони «Халифаи шайтон» аст, шабакаи Илоҳии махфӣ ва густардае дар ҳоли шаклгирӣ аст ки бо марказияте дар шарқ, машғули заминасозӣ барои таҳаққуқи ҳокимияти «Маҳдӣ» бар ҷаҳон ба унвони «Халифаи Худованд» аст. [Пурсиш ва посухи 14]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳулло таъоло дар бархӣ аз ҳикматҳои худ фармудааст: «إِنَّ الدَّجَّالَ لَقَبٌ كَفِرْعَوْنَ يَتَوَارَثُهُ رِجَالٌ مِنْ آلِ إِبْلِيسَ»; «Ҳароина даҷҷол лақабе монанди фиръавн аст ки мардоне аз оли иблис онро аз ҳам ирс мебаранд!». Ин ба он маъност ки дар илми ин олим, «Даҷҷол» номи зоҳирии «Халифаи шайтон» нест, бал унвонӣ ом монанди «Фиръавн» аст ки дар ҳар замон, бар олитарин мақоми шабакаи шайтонӣ итлоқ мешавад ва бо ин васф, ҳеҷ замоне холӣ аз «Даҷҷол» нест; Ҳамчунонки холӣ аз «Маҳдӣ» нест; Чароки «Даҷҷол» халифае аз ҷониби шайтон дар муқобили халифае аз ҷониби Худованд аст ва ҳар халифае аз ҷониби Худованд, «Маҳдӣ» шумурда мешавад; Бо таваҷҷуҳ ба инки «Маҳдӣ» номи зоҳирии «Халифаи Худованд» нест, бал унвонӣ ом монанди «Имом» аст ки дар ҳар замон, бар олитарин мақоми шабакаи Илоҳӣ итлоқ мешавад; Чунонки Худованд дар бораи Иброҳим алайҳи салом фармудааст: ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ ۚ كُلًّا هَدَيْنَا ۚ وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ﴾; «Ва ба ӯ Исҳоқ ва Яъқубро бахшидем; Ҳамаи ононро ҳимоят кардем ва Нуҳро аз пеш ҳидоят кардем» ва ин яъне ҳами онон «Маҳдӣ» буданд. [Пурсиш ва посухи 14]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ба сӯӣ «Худ» даъват намекунад, балки ошкоро ба сӯӣ «Маҳдӣ» даъват мекунад; Чароки даъвати ӯ ба ҳампаймононе барои ҳифозат аз «Маҳдӣ» ва иъонат ва итоъати ӯ, бо ҳеҷ тақрире даъват ба «Худ» талаққӣ намешавад ва «Даъват ба худ» номидани он, монанди «Шаб» номидани «Рӯз» аст ки чизе ҷуз таҳаккум дар номгузорӣ нест. Бегумон касе ба сӯӣ «Худ» даъват мекунанд ки барои «Худ» ҳаққи ҳокимият мешиносанд ва дигаронро ба ҳифозат, иъонат ва итоъати «Худ» малзум медонанд ва ҷуз ҳифзи ҳукумати «Худ» ҳамме надоранд; Ё худпарастоне ки дар ботлоқи иддаъоҳо фуру рафтаанд ва ҷуз «Ман инам» ва «Ман онам» ҳарфе надоарнд ва ҷуз барои исботи «Худ» намекӯшанд; Ҳамонон ки худро дар радифи Паёмбарони Худо медонанд ва дар арзи хулафоъи Ӯ мешуморанд ва ба номҳои авлиёъи Ӯ меноманд, дар ҳоле ки дар назари Ӯ аз ҳашароте бефоидатаранд! [Нақд ва баррасии 16]
Чизе ки шумо онро сиёсат меномед ва мӯътақидед ки Мансури Ҳошимии Хуросонӣ фоқиди он аст, ҳамон дурӯғ ва фиреб ва дурӯӣ аст ки дар Ислом ҷойе надорад ва аз ин рӯ, дар сирати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ низ дида намешавад; Ҳамчунонки бархӣ ҳамфикрони шумо дар замони амирул мӯъминин Алӣ ибни Абӣ Толиб, он ҳазратро низ бо ҳамин истедлоли шумо ба бесиёсатӣ муттаҳам мекарданд ва ба хотири созиш накардан бо золимон ва мунҳарифон, содалувҳ ва бетатбир мепиндоштанд, дар ҳоле ки он ҳазрат аз сиёсат ва татбири лозим бархурдор буд ва танҳо ба сабаби тақво аз дурӯғ ва фиреб ва дурӯӣ ва созиш бо золимон ва мунҳарифон, иҷтиноб мекард. Мансури Ҳошимии Хуросонӣ низ дар хатти Ислом ва дар хатти Алӣ ибни Абӣ Толиб аст ва аз хатти онҳо хориҷ намешавад; Ба ин маъно ки барои хушоянди касе ҳаққеро кетмон ва ботилеро изҳор намекунад ва барои ҷалби ҳимояти касе ба тамаллуқ ва чоплусӣ мутавассил намешавад, балки ҳақро ошкор месозад агар чи ҳамаи ҷаҳонро дар баробари эшон қарор диҳад ва ботилро мардуд мешуморад агарчи ҳамаи мардумро аз пиромуни эшон пароканда намояд; Чароки Худованд ва халифаи Ӯ дар замин барои ӯ кифоят мекунанд ва бо вуҷуди он ду аз душмании ҷаҳон ва аҳлаш намеҳаросад. Эшон дил аз дунёи беарзиши шумо гусастааст ва ба чизҳое ки барои шумо бисёр муҳим аст аҳммият намедиҳад; Чароки аз уфуқӣ бисёр болотар аз уфуқи диди шумо ба ҷаҳон менигарад ва аз муъодилотӣ бисёр волотар аз муъодилоти шумо пайравӣ мекунад. Эшон аз ҳеҷ гурӯҳ ва фирқа ва мазҳаб ва кишваре ба ноҳақ интиқод накарда, балки бар пояи китоби Худо ва суннати мутавотири Паёмбараш интиқод карда ва бо ин васф, эшон решаи ҳамаро назада, балки Худо решаи ҳамаро задааст! [Нақд ва баррасии 9]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аз инки инҳирофи ҳамаи гурӯҳҳо, фирқаҳо, мазҳабҳо ва кишварҳои Исломиро бо такя бар яқиниёти Ислом ва муштаракоти мусалмонон ва бо баёнӣ илмӣ ва дилсӯзона тазаккур дода ва умуми ононро бидуни табъиз ва истисно, ба сӯӣ Исломи холис ва комил ва заминасозӣ барои зуҳури халифаи Худованд дар замин даъват карда, пушаймон ва шармсор нест; Зеро пушаймонӣ ва шармсорӣ шоистаи касе аст ки бар хилофи китоби Худованд ва суннати Паёмбараш амал карда ва чунин касе аст ки дар дунё ва охират пушаймон ва шармсор аст. Ҳар чанд эшон ҳами гурӯҳҳо, фирқаҳо, мазҳабҳо ва кишварҳои Исломиро ба ҳамроҳӣ бо хеш дар роҳи мубораке ки дар пеш гирифтааст, даъват мекунад; Бо таваҷҷуҳ ба инки инсофан ҳамроҳӣ бо эшон дар ин роҳ, барои ҳамаи онҳо мумкин аст ва наҳзати эшон аз чунон вусъате бархурдор аст ки барои ҳамаи онҳо гунҷоиш дорад ва ҳақиқатан ва на иддаоъан мунҳасир ба ҳеҷ як аз онҳо нест ва агар онҳо натавонанд зери парчами эшон бо чунин сояи паҳоваре гирди ҳам ояанд, ҳаргиз зери парчами касе гирди ҳам нахоҳанд омад, вале рӯшан аст ки агар ҳеҷ як аз онҳо ин корро анҷом надиҳанд ва ҳамагӣ дар радди эшон иҷтимоъ кунанд, ба эшон зиёне намерасонанд, балки ба худ зиён мерасонанд ва эшон дар ҳар сурат, «Мансур» ва пирӯзи ин майдон аст; Чароки ҳадафи эшон анҷоми вазифаи ақлӣ ва шаръӣ бо табйини ҳақиқати Ислом аст ва ин ҳадафе аст ки ҳамакнун низ ҳосил шудааст; Чароки паёми эшон бо нашри китоби «Бозгашт ба Ислом» ба некӣ иблоғ гардида ва монанди базри мубораке ба ҳар гӯшаи ин замини паҳновар пошида шудааст ва табиъатан дер ё зуд, дар сарзаминҳои дур ё наздик, яке яке ва дуто дуто ва чандто чандто ҷавона мезанад ва ба рағми ҳамаи душманиҳо ва каҷандешиҳо рушд мекунад ва тавонманд мегардад то ҷойе ки ба шаҷараи таййиба бо аслӣ собот ва фаръӣ дар осмон табдил мешавад ва меваи худро медиҳад. [Нақд ва баррасии 9]
Паёми рӯшан ва калидии ин китоби бузург, бар хилофи бардошти ноқиси шумо, танҳо «Нафӣ дигарон» нест, балки «Исботи Маҳдӣ» ва «Нафӣ дигарон» аст ва ин таҷалии «Ло Илоҳа Илаллоҳ» ва тафсири «Ал байъату Лиллоҳ» аст ки шиъори Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ва рукни даъвати ӯст. Ҳамаи сухани ин олими муслеҳ ва муҷоҳид он аст ки ҳеҷ ҳукумате ҷуз барои Аллоҳ нест ва муроди ӯ аз ҳукумати Аллоҳ, бар хилофи муроди сахиф ва нодурусти хавориҷ, адами ҳукумати инсони нест, бал ҳукумати инсоне аст ки Худованд ӯро мансуб карда ва аз тариқи китоби худ ва суннати мутавотири Паёмбараш ё аз тариқи оётӣ баййина, аз интисоби ӯ хабар дода ва ӯ ҳамон «Маҳдӣ» аст ки акнун дар замин вуҷуд дорад, вале ғойиб аст ва иллати ғиёби ӯ, бар хилофи пиндори бештари мардум, ирода ва иқдоми ибтидоии Худованд нест, бал ирода ва иқдоми ибтидоии мардум аст ки шароъити лози барои ӯро фароҳам накардаанд ва аз ин рӯ, масъули ҳамаи табаъот ва аворизи ношӣ аз ғиёби ӯ ҳастанд, агарчи ин табаъот ва аворизи, «Бунбаст дар уммати охируззамон» талаққӣ шавад; Чароки чунин «Бунбасте» ба «Ислом» нисбат дода намешавад то бо «Камоли» он зиддият дошта бошад, бал ба мардум нисбат дода мешавад ки боъис ва бонии он будаанд; ﴿فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ﴾; «Пас ибрат бигиред эй соҳибони бинишҳо»! [Нақд ва баррасии 16]
Роҳкори Мансури Ҳошимии Хуросонӣ барои зуҳур ва ҳокимияти Маҳдӣ, роҳкорӣ ҷомеъ бо абъоди амниятӣ, фарҳангӣ ва сиёсӣ аст; Чароки ӯ барои зуҳури Маҳдӣ ба маънои имкони дастрасӣ ба ӯ, вуҷуди шумори кофӣ аз мусалмонони қавӣ ва амин ба манзури муҳофизат аз ӯ дар баробари хатароти эҳтимолиро зарурӣ медонад; Бо таваҷҷуҳ ба инки танҳо иллати адами зуҳури ӯ ба маънои адами дастрасӣ ба ӯро хавфи ӯ аз кушта шудан ё асорат медонад ва мӯътақид аст ки дар сурати тазмини амнияти ӯ тавассути ин шумор аз мусалмонон, зуҳури ӯ ба маънои дастрасӣ ба ӯ ҳатмӣ хоҳад буд. Аз ин рӯ, ба иқтизои вуҷуби ақлӣ ва шаръӣ заминасозӣ барои ӯ, дар ҳоли гирдоварии шуморӣ кофӣ аз мусалмонони қавӣ ва амин ба манзури муҳофизат аз ӯ дар баробари хатароти эҳтимолӣ аст ва аз ҳамаи онон монанди шумо, барои ин манзур ёрӣ металабад; Чароки ин олими сиддиқ, зуҳури Маҳдӣ дар сурати тазмини амнияти ӯ, ҳатто дар сурати имкони ҳокимияти ӯ, қатъӣ аст; Бо таваҷҷуҳ ба инки миёни зуҳури ӯ ва ҳокимияти ӯ мулозимае нест ва зоҳир будани ӯ бидуни ҳокимияти ӯ низ судманд аст; Балки зоҳир будани ӯ, муқаддамае барои ҳокимияти ӯст; Зеро ҳокимияти касе ки зоҳир нест, мушкил аст ва бо ин васф, заминасозӣ барои зуҳури Маҳдӣ, муқаддамаи заминасозӣ барои ҳокимияти ӯст. [Нақд ва баррасии 16]
Ба ақидаи мо чунин наҳзати мубораки Исломӣ ки иттиҳоди ҳамаи мусалмонон дар замин байрақи Маҳдавиро ҳадафи худ қарор додааст оғоз шуда ва овоӣ «Бозгашт ба Ислом» ро сар додааст. Раҳбарии ин наҳзат бар уҳдаи андешманди ҳушёр ва мубориз, ҳазрати аълома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аст ки бо шуҷоъати беназир ва мисолзадании худ, калимаи «Ал байъату Лиллоҳ» ро шиъори наҳзати худ қарор дода ва мӯътақид аст ки танҳо мисдоқи байъат бо Аллоҳ дар даврони мо байъат бо халифаи Худо Маҳдии оли Муҳаммад аст ва ҳар байъати дигаре дар ин даврон, байъат бо тоғут шумурда мешавад. Бинобарин «Ал байъату Лиллоҳ» ба маънои инҳисори ҳукуамт ва қудрат ба касе аст ки Худованд ӯро ба унвони халифаи худ баргузидааст ва он ҳеҷ кас нест ҷуз Маҳдӣ. Ин парчамдори Исломи холис ва комил, бо ироъаи чунин қироъати асил ва мӯътабаре, мӯътақид аст ки Маҳдӣ, амуди оҳанини хаймаи Ислом аст ва то ин амуди оҳанин бар замин устувор нагардад, хаймайи Ислом барпо нахоҳад шуд. Лизо вазифаи фард фарди мусалмонони ҷаҳон, ҳимояти ҳамаҷониба ва содиқона аз Маҳдӣ ва нусрату иъонат ва итоъат аз ӯст. Ба ҳамин хотир аст ки метавон наҳзати ин андешманди бузургро наҳзати «Бозгашт ба Ислом» ё наҳзати бозгашт ба сӯӣ Маҳдӣ ном ниҳод; Чи онки рукни ракин ва иқома кунандаи мавъуди Ислом ҳамуст ва бозгашт ба ӯ дар воқеъ бозгашт ба сӯӣ Исломи ростин аст. [Мақолаи 4]
Нависанда дар ин китоб, нахустин ба табйини меъёри шинохт мепардозад ва зарурат, ваҳдат ва бедоҳатро се мушаххасаи он мешуморад ва пас аз баррасиҳои бисёр, ақлро мисдоқи он медонад ва таъкид мекунад ки ҳамаи шинохтҳо ногузир бояд ба ақл мунтаҳӣ шаванд. Албатта ӯ ақлро мутафовит бо фалсафа мешиносад ва мӯътақид аст ки меъёри шинохт, ақли уқалоӣ аст на ақли фалсафӣ. Ба илова ӯ низоъи ҳазорсола дар бораи мабнои ҳусн ва қубҳ ё хубӣ ва бадӣ миёни Ашоъира ва Адлияро низоъӣ лафзӣ ношӣ аз бетаваҷҷуҳии онон ба таквинӣ будан ва ташриъӣ будани амр ва наҳйӣ Худовнад мешуморад ва мӯътақид аст ки ақл ва шаръ ҳар ду аз афъоли Худованд ҳастанд ва миёни афъоли Худованд ваҳдатӣ ҷавҳаре вуҷуд дорад ва муғойират ва мунофоте нест. Пас аз он ӯ ба табйини мавонеъи шинохт мепардозад ва ҷаҳл, тақлид, аҳвоъи нафсонӣ, дунёгароӣ, таъассуб, такаббур ва хурофотгароиро аз муҳимтарин масодиқи он зикр мекунад ва дар зейли онҳо ба осебшиносии торихӣ ақойид ва аъмоли мусалмонон ва нақди мабноӣ фикрии онон аз баъди Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам то кунун мепардозад ва бидъатҳо ва инҳирофоти ройиҷ ва масоъиб ва муъаззалоти ҷаҳони Исломро ташриҳ ва решаёбӣ мекунад. [Мақолаи 1]
Аз мавзӯъоти муҳимме ки дар ин китоб ба чолиш кашида шуда, тақлид аст. Нависанда тақлид аз гузаштагон ва тақлид аз ҳокимони золим ба маънои пайравӣ аз онҳоро аз асбоби инҳитоти фарҳанги Исломӣ мешуморад ва қиёми мусалмонон бар зидди ҳукуматҳои мустабид ва вобаста агарчи мутазоҳир ба Ислом бошандро машрӯъ медонад; Ҳамчунонки тақлид аз кофирон ба маънои табаъият аз андешаҳо ва улгуҳои ғайри Исломиро на танҳо боъиси пешрафти моддӣ ва дунявии мусалмонон намешуморад, балки боъиси суқути фарҳанг ва тамадуни онон медонад. Ба илова ӯ тақлид аз аксарияти мардумро низ нодуруст меингорад ва пас аз радди эътибори иҷмоъ ва шӯҳрат ба масобаи далойилӣ шаръӣ бо таваҷҷуҳ ба заннӣ будани онҳо, интиқодотеро аз лиҳози назарӣ бар демокросӣ ворид мекунад ва онро хусусан дар ҷавомеъӣ ки аксарияти мардум аз рушди ақлӣ кофӣ бархурдор нестанд, нокоромад мешуморад. Ӯ ҳамчунин тақлид аз олимонро ба ин далил ки муфиди занни аст ва занн дар Ислом ҳуҷият надорад, рад мекунад ва онро яке аз авомили ихтилофи мусалмонон аз дербоз то кунун мешуморад. Сипас иҷтиҳод ба маънои мусталаҳ ки истинботи ҳукм аз адилаи заннӣ астро низ бо таваҷҷуҳ ба адами эътибори адилаи заннӣ дар Ислом саҳиҳ намедонад ва ёфтани роҳкорӣ дигар барои даст ёфтан ба яқинро зарурӣ мешуморад... Дар идома нависанда ба нақди назарияи вилояти мутлақаи фақиҳ аз лиҳози мабнои мепардозад ва онро ғулувве дар бораи олимон мешуморад ва имкони онро аз ҳайси ақлӣ мунтафӣ медонад; Чароки ба бовари нависанда итоъати беқайд ва шарт аз касе ки мумкин аст хоста ё нохоста ба ғайри ҳақ фармон диҳад бар хилофи ҳукми ақл ва шаръ аст. Ҳамчунин ба унвони паёмадҳои бовар ба вилояти мутлақаи фақиҳ, итоъати бе чуну чаро аз ғайри маъсум ва вогузордани ихтиёроти маъсум ба ӯро одатан маншаъи фитнаҳои гуногун ва мафосиди бузургӣ чун истебдоди сиёсӣ медонад ва инро далилӣ дигар бар лузуми иҷтиноб аз ин бовар мешуморад. [Мақолаи 1]
Нависанда дар идома хурофагароиро омилӣ таъсиргузор бар рӯӣ ақойид ва аъмоли мусалмонон мешуморад ва аз бархӣ аҳли тасаввуф ба хотири тарвиҷи он интиқод мекунад ва нақши ононро дар густариши ақлситезӣ ва динварзии завқӣ ва шоъирона миёни мусалмонон барҷаста медонад. Ӯ ҳам чунин бисёрӣ аз шоъиронро ба сабаби сурудани ашъорӣ зебо аммо нодуруст ва мухолиф бо омӯзаҳои Паёмбарон некуҳиш мекунад ва ононро монанди соҳирон аз рақибон ва душманони Паёмбарон мешуморад ки бо «Зухруфул қавл» ва «Лаҳвул ҳадис» мардумонро аз роҳи Худованд боз медоранд. [Мақолаи 1]
Мавзӯъи бунёдин ва муҳимми дигаре ки Мансури Ҳошимии Хуросонӣ дар китоби мутафовит ва чолиш барангези «Бозгашт ба Ислом» ба он пардохта, мавзӯъи ҳукумати Исломӣ аст. Аз нигоҳи ӯ ҳукумат бар мардум танҳо барои Худованд аст ва касе ҷуз Ӯ ҳаққи ҳокимият бар онҳоро надорад ва Ӯ ҳокимияти худ бар онҳоро аз тариқи гирифтани як нойиб ё ба истелоҳ «Халифа» эъмол мекунад. Бо ин васф, мабнои шаклгирии ҳукумати Исломӣ ва машрӯъияти сиёсии он, изни хосс ва қатъии Худованд аст ки барои ҳеҷ як аз ҳокимони кунунӣ дар ҷаҳони Ислом вуҷуд надорад ва аз ин рӯ, ҳукумати ҳеҷ як аз онон дар ҳоли ҳозир ҳукумати Исломӣ шумурда намешавад. Ӯ ниёзи ҳукумати Исломӣ ба интисоби хосс ва қатъии ҳоким аз ҷониби Худовандро аз масоъили возеҳ ва зарурӣ дар Ислом ва сойири адёни Иброҳимӣ мешуморад ва мӯътақид аст ки муноқиша ва баҳс дар бораи он маъно надорад. Албатта нависанда бар хилофи ҳамаи олимони мусалмон аз ҳамаи мазоҳиби Исломӣ, дастрасӣ мардум ба чунин ҳокимеро мумкин медонад ва мӯътақид аст ки илати адами дастрасии онҳо ба чунин ҳокиме, бар хилофи тасавури онҳо ҳукумати Худованд нест, балки тақсири онҳо дар таъмини шаройити лозим барои дастрасӣ ба ӯст ва ҳаргоҳ онҳо ин шаройитро дар фарояндӣ комилан оддӣ ва мутаъориф таъмин кунанд, дастрасӣ ба ӯ барои онҳо таҳаққуқ меёбад. Бо ин васф, адами дастрасии онҳо ба ӯ узре барои ихтиёри ҳокиме ҷуз ӯ шумурда намешавад; Чароки аз як сӯ бо таваҷҷуҳ ба имкони дастрасии онҳо ба ҳокими мансуб аз ҷониби Худованд, зарурате барои ихтиёри ҳокимӣ дигар вуҷуд надорад ва аз сӯӣ дигар адами дастрасии онҳо ба ин ҳоким, ношӣ аз тақсири худи онҳост ва аз ин рӯ, наметавонад узре барои ихтиёри ҳокимӣ дигар тавассути онҳо шумурда шавад, агарчи ба ҳасби зоҳир чорае аз ин кор надошта бошанд. Ба ин тартиб, ҳукумати Исломӣ танҳо бо ҳокимияти халифаи Худованд дар замин имкон меёбад ва ҳокимияти халифаи Худованд дар замин низ танҳо бо ирода ва ихтиёри мардум мумкин аст. [Мақолаи 1]
