[توحید خداوند در تشریع]

بُعد دوم، تشریع به معنای إنشاء احکام برای موجودات است؛ با توجّه به اینکه متوقّف بر علم کامل به همه‌ی آن‌ها و همه‌ی مصالح و مفاسد آن‌هاست تا بایدها و نبایدهای لازم برای هدایت تکلیفی‌شان به کمال‌شان تعیین شود، در حالی که چنین علمی، جز برای تکوین‌کننده‌ی آن‌ها وجود ندارد؛ چنانکه فرموده است: ﴿هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ۚ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾[۱]؛ «او کسی است که هر چه در زمین است را برای شما خلق کرد و سپس به آسمان پرداخت و آن را هفت آسمان برابر کرد و اوست که به هر چیزی عالم است» و فرموده است: ﴿أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ﴾[۲]؛ «آیا کسی که خلق کرد عالم نیست؟! در حالی که او باریک‌بین آگاه است» و با این وصف، روشن است که کسی جز او صلاحیّت حلال کردن یا حرام کردن چیزی برای چیزی دیگر را ندارد؛ چراکه حلال کردن یا حرام کردن چیزی برای چیزی دیگر، متوقّف بر علم به آن دو و تناسب یا عدم تناسب‌شان با یکدیگر است که جز برای تکوین‌کننده‌ی آن دو ممکن نیست؛ چنانکه فرموده است: ﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ لَكُمْ مِنْ رِزْقٍ فَجَعَلْتُمْ مِنْهُ حَرَامًا وَحَلَالًا قُلْ آللَّهُ أَذِنَ لَكُمْ ۖ أَمْ عَلَى اللَّهِ تَفْتَرُونَ﴾[۳]؛ «بگو آیا رزقی که خداوند برایتان نازل کرد را دیده‌اید که از آن حرام و حلالی ساخته‌اید؟! بگو آیا خداوند به شما اذن داد یا بر خداوند دروغ می‌بندید؟!». در حالی که احکام خداوند، تابعی از علم او به طبایع و مقادیر اشیاء و نسبت و ارتباط آن‌ها با یکدیگر و مصالح و مفاسد ناشی از آن‌ها و سنّت‌های ثابت و ملاحظات متغیّر او و نیز اسباب غیبی و فرامادّی در نظام هستی است و روشن است که چنین علمی، از دسترس دیگران خارج است. از اینجا دانسته می‌شود که تنها احکام خداوند، ارزش پیروی را دارد و احکامی که دیگران وضع می‌کنند، قابل پیروی نیست؛ چنانکه فرموده است: ﴿أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ ۚ وَلَوْلَا كَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ ۗ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[۴]؛ «یا برای آنان شریکانی است که برایشان چیزی از دین را تشریع کرده‌اند که خداوند به آن اذن نداده است؟! در حالی که اگر بنای بر جدایی نبود میانشان فیصله می‌شد و بی‌گمان ظالمان را عذابی دردناک است»؛ زیرا دیگران، به اقتضای محدودیّت حواسّ و ادراکات خود، به همه چیز در جهان عالم نیستند و تبعاً در حالی حکم وضع می‌کنند که به مقتضیات و موانع آن احاطه ندارند و با این وصف، قطع به درستی و سودمندی حکمشان حتّی برای خودشان حاصل نمی‌شود، تا چه رسد به دیگران و از این رو، حکمشان ناشی از جاهلیّت است و تبعاً برای عاقلان، قابل پیروی نیست؛