و مراد از «عرش» برای خداوند، تختی در بالای آسمان نیست که او بر روی آن نشسته باشد، بل همه‌ی خلقت اوست که او بر آن احاطه دارد؛ چنانکه فرموده است: ﴿وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ﴾[۱]؛ «تخت او همه‌ی آسمان‌ها و زمین را فراگرفته است» و فرموده است: ﴿وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُحِيطًا﴾[۲]؛ «و خداوند به هر چیزی محیط بوده است»! با این وصف، روشن است که چنین برداشتی، تنها مقتضای عقل نیست، بلکه حاصل جمع میان سخنان خداوند در قرآن است؛ بلکه رأساً متبادر از آن‌هاست؛ با توجّه به اینکه خداوند، قرآن را برای عاقلان نازل کرده است و عاقلان، جز این معانی را از آن برداشت نمی‌کنند؛ چراکه به اقتضای سیرت خود، میان اجزاء مختلف آن جمع می‌کنند و مراد جدّی آن از الفاظی مانند «ید»، «وجه» و «عرش» را به سادگی می‌فهمند و چیزی جز معنایی متناسب با شأن خداوند را از آن‌ها برداشت نمی‌کنند. اشتباه در این زمینه، تنها برای کسانی پیش می‌آید که سفیه‌اند و سخنان عاقلان را در نمی‌یابند و روشن است که آنان، مخاطب قرآن نیستند و صلاحیّت برداشت از آن را نیز ندارند؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ﴾[۳]؛ «آیات را برای گروهی تفصیل داده‌ایم که در می‌یابند» و فرموده است: ﴿فَمَالِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَا يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثًا﴾[۴]؛ «پس این گروه را چه می‌شود که نزدیک نیستند گفتاری را دریابند؟!».

حاصل آنکه قرآن برای همه‌ی عاقلان و متناسب با عقل آنان نازل شده و تبعاً برای همه‌ی آنان قابل فهم و حجّت است، ولی سفهایی که از نعمت عقل محرومند یا از آن بهره نمی‌برند، قادر به فهم آن نیستند؛ نه به سبب غموضی در آن، بل به سبب سفاهتی در آنان که از نعمت عقل محرومند یا از آن بهره نمی‌برند و چنان کسانی، به سرپرستی عاقلان نیازمندند.

[عدم اختصاص حجّیت قرآن به پیامبر]

آری، چیزی که به برخی از مسلمانان نسبت داده شده، عدم حجّیت قرآن جز برای پیامبر است؛ به این معنا که قرآن تنها برای آن حضرت نازل شده و تبعاً سنّت آن حضرت تنها منبع اسلام است، در حالی که این بر خلاف محسوس و مشهود است؛ چراکه بیشتر آیات قرآن، خصوص آن حضرت را مخاطب نساخته، بلکه با تعبیر ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ﴾[۵] و ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾[۶]، عموم مردم و عموم مسلمانان را مخاطب ساخته و توسّط آن حضرت به عموم آنان ابلاغ شده است،